top of page

jan grudiński

Syn malarza, artysta, architekt i żołnierz, budowniczy powojennej Warszawy, członek Towarzystwa Przyjaciół Brwinowa, darczyńca …

POL_Warszawa_COA.svg.png
Jan z ramka.png

Od kamienic po kościoły

herb_Brwinow (2).png
6.png
kotwica.png

Jan Grudziński urodził się 16 czerwca 1907 r. w Warszawie. Ojciec Jana -  Władysław, był malarzem krajobrazów i pejzaży miejskich, matka Anna zajmowała się domem. Rodzina Grudzińskich wywodziła się ze szlachty żmudzkiej, a jej losy splotły się z historią Polski i Kresów. Ojciec Jana, Władysław Grudziński, był utalentowanym malarzem, którego realistyczne pejzaże i portrety zyskały uznanie szczególnie wśród mieszkańców Łodzi. Jan miał starszego brata, Władysława, który zmarł tragicznie w młodym wieku.

Jan odziedziczył zamiłowania i zdolności ojca, co było bardzo pomocne w jego późniejszej pracy architekta i konserwatora zabytków.

W 1929 r. Jan i ukończył znajdujące się nieopodal Gimnazjum Władysława IV i zdał egzamin na Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej. Podczas studiów przez dwa lata odbywał służbę wojskową. W latach 1935-38 Jan Grudziński był zatrudniony w pracowni Heleny i Szymona Syrkusów. Pracownia ta była znana jako awangardowa, tworząca koncepcje urbanistyczno-architektonicznych, domów i osiedli.

W czerwcu 1938r.  Jan Grudziński uzyskał dyplom inżyniera architekta. Wkrótce został zatrudniony jako projektant osiedli mieszkaniowych dla Okręgowej Dyrekcji PKP we Lwowie, a następnie w drodze konkursu w 1939 r. uzyskał stanowisko architekta powiatowego w Kielcach.

Jan Grudziński Podczas wojny Jan Grudziński mieszkał w Brwinowie, dokąd jego rodzice przenieśli się jeszcze w 1936 r. i pracował tam w gospodarstwie ogrodniczym i w cukrowni w pobliskim Józefowie. Był żołnierzem AK (pseudonim „Bąk”), a w jego domu odbywały się konspiracyjne szkolenia[1]. Do końca życia mieszkał w Brwinowie. Pracę zawodową dzielił z pracą społeczną w dużej mierze na rzecz swojego miasta. Pracę w Biurze Odbudowy Stolicy „BOŚ” [2]Jan Grudziński rozpoczął 3 kwietnia 1945 r. Miał już spore doświadczenie architektoniczne sprzed wojny. Był architektem z dyplomem i praktyką, pracował w studio cenionych architektów, projektował osiedla mieszkaniowe.

Swoje szczególne zainteresowanie architekturą zabytkową nabył podczas studiów na Politechnice Warszawskiej i zawdzięczał je w dużej mierze profesorowi Oskarowi Sosnowskiemu. Angażował on swoich studentów do prac inwentaryzacyjnych w Warszawie. Jeszcze sprzed wojny znał prof. Jana Zachwatowicza, który był jego starszym kolegą wykładowcą na Wydziale Architektury na Politechnice.

Gdy po upadku Powstania Warszawskiego trzeba było ratować rysunki, plany i dokumentację architektoniczną złożone na Wydziale, niezwłocznie włączył się w tę akcję. W swoim domu w Brwinowie przez wiele miesięcy przechowywał te bezcenne zbiory przywiezione, a właściwie przemycone przez prof. Jana Zachwatowicza, z płonącej i systematycznie już wyburzanej Warszawy. Zostały one potem przetransportowane do klasztoru oo. bernardynów w Piotrowie Trybunalskim, gdzie szczęśliwie doczekały wyzwolenia.

Po zakończeniu II wojny światowej Jan Grudziński zaangażował się w odbudowę zniszczonej Warszawy. Pracował w słynnym Biurze Odbudowy Stolicy „BOŚ” , w którego działaniach uczestniczyli najwybitniejsi polscy architekci i konserwatorzy. Jego prace koncentrowały się na rekonstrukcji najbardziej zniszczonych podczas Powstania Warszawskiego części Warszawy - Starego Miasta.

Gdy „BOŚ” zakończyło swoją działalność, Jan Grudziński kontynuował prace jako Inspektor Urzędu Konserwatorskiego na miasto st. Warszawa. Potem do 1953 r. pracował w Miasto-projekcie, a następnie w Przedsiębiorstwie Państwowym Pracowniach Konserwacji Zabytków (PP PKZ). Był tam starszym projektantem i kierownikiem zespołu. Równocześnie prowadził zajęcia jako asystent na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej.

Pałace i synagogi

Lista obiektów, które zostały odbudowane według projektów Jana Grudzińskiego jest długa. Jego autorstwa jest odbudowa wielu zabytkowych budynków na Starym i Nowym Mieście. Są to: budynek dawnej Prochowni przy ul. Mostowej z przywróceniem pierwotnego wyglądu Bramy Mostowej, kamienice mieszkalne przy ul. Piwnej 3, 5, 7 i 7a, ul. Nowomiejskiej 21, przy  Długiej 4. Dużą realizacją była odbudowa kamienicy pod św. Anną (u zbiegu z Wąskim Dunajem) po Stronie Kołłątaja Rynku Starego Miasta. Jego autorstwa są duże projekty odbudowy dwóch kościołów z zabudowaniami klasztornymi – paulinów z kościołem św. Ducha i augustianów z kościołem św. Marcina. W obu obiektach projektował także elementy wystroju wykorzystując dostępną dokumentację sprzed 1944 r. Były to m.in. kraty zaprojektowane z Janem i Władysławem Kotniewiczami (u paulinów) i krata do krużganków zrealizowana z siostrą Almą Skrzydlewską (autorką także Drogi Krzyżowej i adaptacji reliktów dawnego wyposażenie w kościele św. Marcina). Inną realizacją architektury sakralnej była cerkiew greko-katolicka ojców bazylianów przy ul. Miodowej 16.

Jan Grudziński jest też autorem planów odbudowy pałacu Blanca przy pl. Teatralnym (adres ul. Senatorska 14), pierwszej siedziby Konserwatora Zabytków w Warszawie.

Jan Grudziński jako architekt realizował się także poza Warszawą. Projektował renowacje pałacu Starzeńskich w Ciechanowcu-Nowodworach (obecnie Muzeum Rolnictwa im. ks. K. Kluka), dwór w Kaskach koło Szymanowa, (funkcjonował jako szkoła podstawowa, obecnie własność gminy Baranów), dwór w Hołny Wolmera (granica z Litwą koło Sejn), dawny letni pałac Biskupów Wrocławskich przy ul. Traugutta 111/112, mieszczący dzisiaj Dom Aktora i Muzeum Etnograficzne, dawny pałac Ossolińskich w Rudce (siedziba Zespołu Szkół Rolniczych) i ratusz w Staszowie. Zaprojektował także odbudowę zabytkowej Bramy Grodzkiej w Lublinie, w jej kształcie z końca XVIII w.  projektu Dominika Merliniego. Jan Grudziński jest też autorem odbudowy dwóch synagog – w Tykocinie i Zamościu.

Wykonał m.in. renowację i adaptację willi „Zagroda” w Brwinowie, która wraz z przyległym parkiem stała się siedzibą powstałego w 1973 r. Towarzystwa Przyjaciół Brwinowa.

 Współpracował też z Instytutem Sztuki PAN przy tworzeniu Katalogu zabytków sztuki w Polsce, służąc swoją wiedzą podczas odbudowy Warszawy.

 

Źródła: Urszula Zielińska-Meissner, BSKZ. Archiwum BOS, Archiwum Państwowe w Warszawie,Wspomnienia Z. Gajewskiej w „Brwinowskie ABC” nr 11 (66) 15.06.1998 r. Strona internetowa „Gozdawianka”,

In Memoriam Architektów Polskich (strona SARP),

Katalog zabytków sztuki w Polsce, Stare Miasto w Warszawie cz.1, Warszawa 1993;

Ryciny Jana Grudzińskiego zamieszczone w księdze gośći
odznaczenia państwowe i branżowe
20250625_175816.jpg
Dzieje Brwinowa - Kandydat do Nagrody Kowalskich
PREZENT DLA BRWINOWA
Autor: Wiesław Sachs „Kurier Polski” Warszawa 1976, nr 127 str. 3
POL_COA_Grzymała.svg.png
Herb Grudzińskich  „Grzymala”

Zadumany szlachcic w kontuszu i czapie zdobionej futrem spogląda gdzieś w dal. Brodę wspartą na jednej ręce, druga opiera się o lufę herbowną z wielką podkówką i krzyżem, ponad którą pyszni się szlachecki szyszak. Pośrodku wśród stylizowanego wieńca dębowo-laurowego widnieje tarcza z herbem, w której mur i budowle skrywa ptasie gniazdo. W starym ogrodzie w pobliżu dworku radują właścicieli pachniała żywotność, rozbrzmiewało dziecięce szczebiotanie, śpiew ptaków i... odgłosy robót. Mieszkańcy folwarku musieli często przybudować nowy chlewik, oborę czy gołębnik.

Domostwo, które – tak się podobało, że trafiło do pisarza-nowelisty Zygmunta Bartkiewicza – ocalało z pożogi. W roku 1912 autor zamieszkał w dworku z żoną, malarką Eugenią. Budynek istniał tu od początku XX w., zbudowany przez rodzinę Koźmińskich. Przetrwał II wojnę światową, ale lata PRL-u przyniosły zaniedbanie, utratę wartości i dewastację. Po śmierci pisarza i jego żony posiadłość przeszła w ręce prywatne. Na szczęście znalazła się grupa ludzi, która postanowiła uratować cenny zabytek. Powstało Towarzystwo Przyjaciół Brwinowa. Jego członkowie w 1973 roku podjęli starania o wykupienie, remont i adaptację dworu na cele kulturalne.

Zgoda władz wojewódzkich, fundusze i zaangażowanie społeczne umożliwiły realizację zadania.

Towarzystwo od początku swego istnienia dbało o kulturę i tradycję regionu. Jego członkowie prowadzili działalność edukacyjną i społeczną, organizowali wystawy, spotkania i koncerty.

Z ich inicjatywy powstało Muzeum Ziemi Brwinowskiej, w którym zgromadzono eksponaty dokumentujące dzieje miasta i okolic.

© Projekt i realizacja strony - Rafał Wierusz-Kowalski

bottom of page